پس از قرعه کشی جام جهانی فوتبال تعداد زیادی از کاربران ایرانی فضای مجازی به صفحه فیس بوک لیونل مسی هجوم برده و به درج اظهارنظرهای خود در این صفحه مبادرت کردند و به اعمالی دست زدند که در شرایط عادی و منطقی غیرممکن است. هر چند اتفاقی که در این صفحه اتفاق افتاد با ویژگی های تعریف شده از سوی گوستاو لوبون برای انبوه خلق شباهت داشت اما از سوی بعضی خبرگزاریهای خارجی فراتر از آن و در حد جامعه‌ایرانی بازتاب داده شد. از نظر لوبون انبوه خلق عده ای از افراد هستند که در عمل مشخصی یا بروز حادثه ای گرد هم آمده، دارای احساسات و هیجانات بوده و تشکل و انسجام ندارند، آنها ارتباط موقت و ناپایدار داشته و حس تشخیص خود را از دست میدهند و بدون تصمیم و هدف قبلی به گروه می پیوندند.
 
بنابراین این پژوهش با این فرضیه اصلی شکل گرفت که آیا بازنمایی رسانه‌ای این عمل در بین رسانه‌های خارجی فراتر از انبوه خلق و ویژگی های آن بوده و یا برعکس در حد جامعه‌ایرانی در بین خبرگزاری های خارجی بازتاب داشته است، بدین منظور با استفاده از روش تحلیل گفتمان فرکلاف و با استفاده از سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین آن به بررسی بازنمایی صورت گرفته از این عمل در بین رسانه‌های خارجی پرداخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد که رفتار و عمل حدود ۱۰۰ هزار ایرانی کاربر فیس بوک (انبوه خلق مورد نظر در پژوهش) به رفتار ۷۲ میلیون ایرانی تعمیم داده شده است و در این بین ویژگی جامعه‌ایرانی با انگ زنی به هویت آن و احساسی و با تعقل دانستن این حرکت آغاز شده و تاریخ  پربار ایرانی از جمله ادب، دینداری، فرهنگی مورد تشکیک قرار گفته است.
 
فضای مجازی، دنیایی فاقد مرز جغرافیایی است و وسعت آن با کره خاکی برابری می کند. این فضا را می توان با مدیریت محتوای آن هویت بخشید. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر کاربردی نمودن داده‌های هنری و شواهد باستان شناختی دوره صفوی در بازنمایی هویت ایرانی – اسلامی فضای مجازی است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی با استناد به داده های شاخص هنری دوره صفوی در شهر اصفهان و گنجینه اسلامی موزه ملی ایران است. سؤال پژوهش آن است که نقش داده های هنری در بازنمایی هویت ایرانی – اسلامی چگونه قابل تبیین است؟ فرضیه پژوهش مبتنی بر آن است که داده های هنری نظیر معماری اصفهان (تزیینات وابسته به آن نظیر کاشی کاری، گچ بری و...)، ظروف فلزی، سفالی، شیشه و... گنجینه اسلامی موزه ملی ایران در قالب شکل ها، فرم ها، نقش مایه ها و خط و زبان آثار هنری در پر نمودن فضاهای مجازی به جای دیگر تصاویر موجود، در هویت بخشی ایرانی - اسلامی مؤثر خواهد بود. نتایج نشان می دهد که کاربردی نمودن بازنمایی داده های هنری در فضای مجازی، مستلزم اطلاع رسانی و آگاهی طراحان، برنامه نویسان نرم افزارها و مدیران پایگاهها و فضای مجازی از این الگوها، نمادها و عناصر موجود در هنر ایرانی در ادوار مختلف تاریخی است که در این پژوهش تنها به داده های هنری دوره صفوی - که شاخص و نماد هویت ایرانی اسلامی است به استناد جسته شده است. در این آثار بیشترین عناصری که می توانند در فضای مجازی مؤثر واقع شوند عبارتند از: نقوش اسلیمی، کتیبه های روی آثار هنری حاوی آیات قرآنی (هویت اسلامی)، اشعار و مضامین شاهنامه فردوسی و دیگر شاعران و هم چنین ذکر ائمه معصومین بر آثار (هویت ایرانی) و.... استفاده از این عناصر در فضای مجازی می تواند الگو و نمادهای هنر ایرانی - اسلامی را به جهانیان بشناساند و یک فضای دارای حد و مرز جغرافیایی ایرانی - اسلامی ترسیم نماید.
 
مشخصه بارز عصر کنونی این است که تمام عرصه های زندگی متأثر از فضای مجازی هستند؛ در این رهگذر هویت و فرهنگ ملی ما از بارزترین عرصه های ورود بی مهابای رسانه و یکه تازی فضای مجازی در تعاملات ارتباطاتی به شمار می رود؛ در عین حال گسترش نفوذ فضای مجازی و شبکه‌های نوین اجتماعی عرصه مناسبی برای بیان هویت تمامی گروه ها در تمام دنیا به وجود آورده است، که به مدد ارتباطات، هویت جمعی خود را به نوعی به تمام جهانیان بنمایاند. در این میان، پرسشی که به ذهن متبادر می شود این است که فضای مجازی چه امکاناتی را برای بازنمایاندن مؤلفه های هویت ایرانی – اسلامی دارا می باشد؟ فرضیه پژوهش نیز این است که فضای مجازی با توجه به ضریب نفوذ بالا در جوامع مختلف، و امکان بیان هویت مخاطبان به صورت نسبتا آزاد، می تواند بستری مناسب برای شناساندن هر چه بیشتر مؤلفه های فرهنگی چون جشن های ملی - مذهبی و مراسم آئینی فرهنگ ایرانی – اسلامی قرار گیرد. در این مقاله سعی داریم تا با تمرکزی دقیق بر جاذبه های فراوان موجود در جشن و آئین های نوروز، آن را به عنوان نمونه ای فاخر از فرهنگ و هویت ایرانی – اسلامی برای معرفی از طریق فضای مجازی به دیگر فرهنگ‌های دنیا، مورد بررسی قرار دهیم.
 
برساختن هویت در جهان مجازی که متناظر با پیشرفتهای حاصله در فن آوری اطلاعات و ارتباطات است امکاناتی را برای نمایش خویشتن در مقابل دیگری فراهم آورده است. این امر به نوبه خود دگرگونی گسترده را در فرهنگ و شیوه های شکل گیری هویت افراد و گروه ها به وجود آورده که عمده ترین آنها افزایش نقش افراد در ساختن هویت خویش می باشد. از این پدیده زیر عنوان بازتابندگی نام برده می شود. میان پدیده بازتابی و ظرفیت تازه هویت، برای شکل دادن دوباره به خود و اسلوب های نوظهور ارتباطی، پیوند تنگاتنگی وجود دارد؛ به صورتی که فضای مجازی به واسطه ای برای افزایش نقش بازتابی هویت تبدیل شده است. این امر بدان معناست که «محیطی آنارشیک» را برای تبادل نسبتا بدون میانجی و واسطه میان افراد به وجود می آورد؛ به صورتی که افراد آسان تر می توانند هویت‌های فردی و جمعی خود را بازسازی کنند و از نو بسازند و در جریان ارتباط گیری هویت‌های الکترونیک چندگانه ای» را برای خود بسترسازی نمایند.
 
به عقیده نگارندگان این مقاله، نظریه های متعارف درباره هویت قادر به توضیح این مسأله نیستند. از این رو، برای تشریح تأثیرات فضای مجازی در برساختن و تحول هویت ایرانی – اسلامی در جریان گذار از مدرنیته از نظریه بازتابی گیدنز استفاده می شود. به این ترتیب پرسش مهم این است که ورود وسایل ارتباطی به جهان زیست ایرانی چه تغییرات هویتی و فرهنگی در جامعه‌ ایران ایجاد خواهد کرد؟ آیا باعث سست تر شدن بیشتر هویت ایرانی – اسلامی می شود یا می تواند حتی به خلق هویت‌های نوینی یاری رساند؟ فرضیه مقاله این است که «مجازی شدن، فرصت بی سابقه ای را در اختیار جهان زیست ایرانی برای برساختن و به نمایش گذاشتن هویت خویش قرار داده است. مقاله حاضر در چارچوب نظریه ساخت یابی بوده و از روش توصیفی - تحلیلی استفاده خواهد کرد.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394